Bij de kruising van wegen tussen Margraten-De Plank (B) en Noorbeek-Slenaken ligt in de gemeente Eijsden-Margraten (NL) een rijksmonument van grote historische waarde: het voormalige kloostercomplex Hoogcruts. Na een verwoestende brand op 6 september 1979 was het jarenlang een ruïne. Stichting Het Limburgs Landschap kocht in juli 2011 de ruïne en startte met het puinruimen en herstelwerkzaamheden, consolidatie, restauratie en renovatie.

Reden van aankoop: het voormalige kloostercomplex Hoogcruts vertelt de geschiedenis van de pelgrimage en de godsdienstbeleving in Europa. Ook zijn de gevolgen van politieke ontwikkelingen en diverse oorlogen herkenbaar. Het complex is door haar ouderdom een driedimensionaal bouwhistorisch archief en daardoor wetenschappelijk van belang. De sfeer en esthetische waarde zijn voor alle bezoekers herkenbaar. Het was en is een bijzondere plek, een plek met een lading. Het rijksmonument heeft een waarde die niet verloren mag gaan.

Van initiatief naar totaalconcept
HX hoogcruts is een initiatief van kunstenaar Jonathan Wanders. Hij is opgegroeid in het dorp Noorbeek en dus ook met het voormalige kloostercomplex dat gesitueerd is in het gehucht Hoogcruts op de grens van Noorbeek met Slenaken, nabij de Belgische grens. De ruïne heeft altijd tot de verbeelding gesproken en was een plek waar je niet mocht spelen, maar dat toch stiekem deed. Op die plek beleefde je avonturen en nam de verbeelding het over. Die fascinatie voor deze bijzondere plek is altijd gebleven. Vandaar dat Jonathan medio 2017 Stichting Het Limburgs Landschap benaderde met een basisconcept. Hoewel grotendeels hersteld en geconsolideerd, was er namelijk nog geen bestemming voor dit bijzondere complex.

Eind 2017 gaf Stichting het Limburgs Landschap de opdracht aan Jonathan Wanders om zijn basisconcept voor het voormalige kloostercomplex Hoogcruts verder te ontwikkelen. Voor deze bijzondere, maar ook complexe opdracht ging Jonathan de samenwerking aan met Jeroen Seeverens (Xentropics) en Nicole Cloudt (Concept Cloudt).

Onder leiding van Jonathan Wanders hebben zij het totaalconcept HX hoogcruts in verschillende fases ontwikkeld, opgebouwd en gerealiseerd. Dit betrof de volgende werkzaamheden: opstellen conceptdocument met een historisch en contextueel onderzoek als basis, huisstijl (zoal naam, logo, kleurenpalet), conceptontwerp voor gebouw en interieur, prospectus (een wervend document met opzet en doelstellingen), kernwaarden, themalijnen voor programmering, een basisprogrammering etc. Na goedkeuring van het totaalconcept werd gestart met een pilotfase. Tijdens de 2-jarige pilotfase heeft het team een aantal activiteiten ontwikkeld en gerealiseerd (zoals rondleidingen, tentoonstellingen, kleine events etc), de organisatie opgebouwd, rollen van kwartiermaker en programmeur vervuld, verbindingen gelegd met diverse personen, organisaties en instellingen (o.a. musea, fondsen) en Stichting HX hoogcruts opgericht, waarin ze zelf tot medio 2020 het bestuur hebben gevormd met Jonathan Wanders als voorzitter.

Vanaf zomer 2019 werd dit team van drie personen uitgebreid met een nieuwe kwartiermaker en programmeur, respectievelijk Carola Janssen en Tjeu Seeverens. Vanaf juli 2020 nam een nieuw bestuur plaats, arriveerden de eerste HX gebruikers (huurders) en ging HX hoogcruts daadwerkelijk van start na de korte pilotfase.

Transformatie: van Hoog Kruis naar HX hoogcruts
HX is afgeleid van de oorspronkelijke naam Hoog Kruis, ontstaan uit de legende van de kruisvinding. Op die plek werd een kapel gebouwd, die zich ontwikkelde tot klooster Hoog-Cruts (H.C.). Het kruis staat voor het verleden, religie en kloosterfunctie. De X staat voor de toekomst, crossovers, het onverwachte, kruisbestuiving, reflectie, verbinding, durven prikkelen, vernieuwing, ontmoetingsplek, experiment, eigenwijsheid, mensen verwonderen en tot nadenken stemmen.

HX hoogcruts: het klooster van de 21e eeuw
HX hoogcruts heeft de ambitie het klooster van de 21e eeuw te worden. Met respect voor het verleden worden de oude functies van dit klooster op een eigentijdse manier ingevuld. Met als stip op de horizon dat HX hoogcruts een nieuw Euregionaal centrum wordt voor reflectie op de maatschappij van nu en de zoektocht naar de samenleving van de toekomst.

Een proces, stap voor stap. Een plek voor reflectie, verbinding en vernieuwing. Met tentoonstellingen, documentaires, lezingen, onderzoek, buitenactiviteiten, performances, theater, muziek en makers' meetings richt HX zich in en rond het complex op het verkennen van diverse thema's binnen (hedendaagse) ontwikkelingen in de kunst, cultuur, natuur en technologie. HX wil deze ontwikkelingen onder de aandacht brengen van een breed publiek. Door de centrale Euregionale ligging en door zijn historie is HX bij uitstek een plek waar bijzondere en nieuwe samenwerking over grenzen heen kan leiden tot vernieuwing en om de bovengrondse trillingen binnen die vier thema’s waar te nemen, te tonen en zelf op te roepen. HX hoogcruts wordt daarmee een blijvend evoluerend en lerend platform en vooral ook ontmoetingsplek. Een dynamisch venster op de wereld. HX hoogcruts draait om beleving van nieuwe verhalen, ontstaan uit het bekende en onbekende, het lokale en globale. Een inspirerende plek, kortom, waar een afwisselend, kwalitatief aanbod en de veranderingen in de seizoenen het ritme bepalen.

Van pilotfase naar start HX
In juli 2020 eindigden de werkzaamheden van Jonathan als kwartiermaker en voorzitter. Hij zal echter op de achtergrond betrokken blijven. Niet alleen gezien zijn relatie met Noorbeek en omgeving is HX hoogcruts een persoonlijk project geweest, maar ook omdat hij er veel van zijn ideeën, ambities en opvattingen in heeft kunnen verwerken. Het belang van kunst en cultuur heeft dankzij HX hoogcruts fysiek gestalte gekregen. Het is niet alleen een totaalconcept, maar vooral een soort van gesamtkunstwerk. HX wil een ander geluid laten horen en iets nieuws toevoegen aan de regio. Het heeft de potentie om veel voor de (eu)regio te betekenen en van meerwaarde te kunnen zijn.

Het voormalige kloostercomplex is een bijzondere plek, waar middels een uniek concept mensen ontmoeten, waar verbindingen ontstaan tussen vroeger, nu en in de toekomst. Een plek wat mensen inspireert en verwondert, waar mensen met meer energie vertrekken dan wanneer ze aankomen.

Het historisch onderzoek van het (voormalige) kloostercomplex Hoogcruts n.a.v. de conceptontwikkeling van HX hoogcruts is hier te bekijken. Teksten mogen worden overgenomen, maar uitsluitend met bronvermelding en toestemming van Jonathan Wanders.

Nieuws

• Buitenles // artikel VIAlimburg // 14 november 2018
• Kloosterruïne Hoogcruts // Nominatie Meest inspirerende monument van Limburg // artikel De Limburger // 15 september 2018
• We willen echt iets toevoegen aan de regio // artikel Van Harte Eijsden-Margraten // Herfst 2018
• Open venster op wereld // artikel De Limburger, Heuvelland editie // 12 juli 2018
• Ondernemers blazen Hoogcruts nieuw leven in // artikel De Limburger, Maastricht editie // 12 juli 2018

Titel: HX hoogcruts
Locatie: Hoogcruts 47, 6255 NS Noorbeek, gemeente Eijsden-Margraten (NL). Vanaf medio 2020 openbaar toegankelijk
Proces: Augustus 2017 t/m juni 2020 (incl. conceptontwikkeling)
Kwartiermaker HX hoogcruts: Maart 2018 t/m oktober 2019
Voorzitter Stichting HX hoogcruts: Augustus 2018 t/m juni 2020
Pilotfase: Juni 2018 t/m juni 2020
Te beleven: Vanaf zomer 2020
Afmetingen: Het complex is circa 1 hectare groot en bestaat uit: het landhuis (voormalig Kanunnikenhuis) met Boostenvleugel uit begin 20ste eeuw, de openluchtkerk (voormalige kerk, zonder dak), het puthuis, de garageboxen, de kloostertuin met gloriëtte en de binnenplaats
Opdrachtgever: Stichting het Limburgs Landschap
Foto’s en beelden: Jonathan Wanders, HX hoogcruts, Heuvelland Biënnale, Coen van der Gugten, familie Kallen, Wanderlöss, Ralph Sluysmans, beeldbank.cultureelerfgoed.nl, Eef Bosch, Flickr, Stefan Cools, Leonne Hodiamont, George Den Teuling, brandweer Heerlen, www.kbr.be/nl/kaart-van-ferraris
© Jonathan Wanders